Phong tục thờ Mẫu Thượng Thiên

Mẫu Thượng Thiên: Sáng tạo bầu trời và làm chủ quyền năng mây, mưa, sấm, chớp. Về phương diện vũ trụ quan ta có thể thấy quan niệm về Mẫu nói chung và Mầu Thiên nói riêng, trong quan niệm của dân gian về Tứ Pháp: Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Điện, Pháp Lôi, đó là 4 vị nữ thần tạo ra mây, mưa, sấm, chớp vốn liên quan tới Thẩn Mưa của tín ngưỡng nông nghiệp. Thực ra những huyền thoại và huyền tích của Mẫu Thượng Thiên đều trực tiếp liên quan đến Thánh Mẫu, Liễu Hạnh, là hóa thân của Mẫu Thượng Thiên, vị thần chủ cao nhất và được thờ cúng nhiều nhất trong đạo Mẫu Việt Nam.

Trong điện thần Tứ Phủ, Mẫu Liễu Hạnh là vị thánh xuất hiện khá muộn, theo các nhà nghiên cứu về văn hóa dân gian Việt Nam, Mẫu Liễu Hạnh xuất hiện sớm nhất cũng chỉ vào khoảng thế kỷ XVI, thời Hậu Lê, nhưng Bà nhanh chóng trở thành vị Thần Chủ của Đạo Mẫu và được tôn vinh hơn tất cả các Thánh mẫu khác.

Cũng theo quan niệm dân gian, Mẫu Liễu Hạnh còn có thể hóa thân vào Mẫu Thượng Ngàn trông coi miền rừng núi, hay thành Địa Tiên thánh Mẫu Mẹ Đất, cai quản mọi đất đai và đời sống sinh vật. Nếu ai có dịp vào Huế, ở Huế Thánh Mẫu Vân Cát, Mẫu Liễu Hạnh hoặc là đặt ngang hàng hoặc là đồng nhất với Thánh Mẫu Thiên YaNa nguyên gốc của đồng bào Chăm.Liễu Hạnh Công chúa là một trong những vị thần quan trọng nhất của tín ngưỡng Việt Nam. Bà còn được gọi bằng các tên: Bà Chúa Liễu, Liễu Hạnh, Mẫu Liễu Hạnh hoặc ở nhiểu nơi thuộc vùng Bắc bộ bà được gọi ngắn gọn là Thánh Mẫu.

Liễu Hạnh Công chúa được thờ ở rất nhiều nơi như phủ Giầy, phủ Tây Hồ và đền Sòng Sơn Vọng Từ ở (Hà Nội), đền Sòng và đền Phố Cát, Phủ Giày... trong đó, phủ Giầy ở Vụ Bản Nam Định là nơi quan trọng nhất. Hằng năm, đến ngày húy của bà, dân chúng đi trẩy hội rất đông, đặc biệt là ở hội Phủ Giầy vào tháng 3 âm lịch. Thành ngữ có câu: "Tháng tám giỗ Cha, tháng ba giỗ Mẹ", nói về ngày giỗ của hai vị dược dân gian thờ cúng: Cha là Vua Cha Bát Hải Động Đinh và Trần Hưng Đạo, còn “Mẹ" chinh là bà Chúa Liễu.

Bà còn được tôn vinh trong hệ thống tứ bất tử. Bà thường được thờ cúng với hệ thống Tam Phủ, nên tạo thành Tứ Phủ. Mẫu Liễu Hạnh còn được thờ trong một tín ngưỡng riêng gọi là Tam Tòa Thánh Mẫu.

Đời thứ nhất Mẫu giáng sinh tại thôn Quảng Nạp xã Vỉ Nhuế huyện Thái An phủ Nghĩa Hưng trấn Sơn Nam, trong nhà thái ông họ Phạm hiệu là Huyển Viên, thái bà hiệu là Thuần hai người cùng một quê. ở đời này mẫu cũng luôn giữ chữ Trinh hiếu thảo thờ phụng cha mẹ, sau trở về chốn linh tiêu, mẫu tại thế từ năm Giáp Dần niên hiệu Thiệu Bình nguyên niên năm 1434 cho tới năm Quý Tỵ niên hiệu Hồng Đức thứ 4 năm 1473. Đời thứ hai của mẫu giáng sinh vào nhà thái công họ Lê tại xã Vân Cát huyện Vụ Bản phủ Nghĩa Hưng, thái công họ Lê tên húy là Đức Chinh. Tới tuổi trưởng thành được gả cho Trần Đào Lang ở thôn An Thái sau đổi là Tiên Hương, sinh được một con trai tên là Nhâm, ở kiếp này mẫu tại thế từ năm Đinh Tỵ niên hiệu Thiên Hựu nguyên niên 1555 cho tới năm Đinh Sửu niên hiệu Gia Thái thứ 5 năm 1577. Đời thứ ba của mẫu giáng sinh tại xã Tây Mỗ huyện Nga Sơn tỉnh Thanh Hóa, lấy chồng họ Mai là tái hợp với hậu thân của Đào Lang, sinh được một con trai tên là Cổn, được hơn một năm mẫu quay gót trở về đế hương. Sau Ngọc hoàng chuẩn cho mẫu được trắc giáng xuống cõi trần thường xuyên tiêu dao khắp nơi, được miễn vòng sinh tử luân hồi.

Mẫu Thượng Thiên sáng tạo bầu trời và làm chủ quyển năng mây, gió, sấm, chớp...

Mẫu Liễu Hạnh xuất hiện vào khoảng đời hậu Lê, nhưng nhanh chóng trở thành vị Thần chủ của Đạo Mẫu Việt Nam và được tôn vinh với tư cách là Mẫu Thượng Thiên, được thờ ở vị trí trung tâm, mặc trang phục màu đỏ.

Thánh Mẫu Liễu Hạnh được cho là công chúa của Ngọc Hoàng Thượng đế, do lỡ tay làm vỡ chén ngọc mà bị đày xuống trần làm con gái nhà họ Lê ở nơi ngày nay thuộc tỉnh Nam Định vào năm 1557. Dưới trần, bà có cuộc sống ngắn ngủi, lấy chồng và sinh con năm 18 tuổi và chết năm 21 tuổi. Do bà yêu cuộc sống trần tục nên Ngọc Hoàng cho bà tái sinh lần nữa. Trong kiếp mới, bà du ngoạn khắp đất nước, thưởng ngoạn phong cảnh thiên nhiên, gặp gỡ nhiều người. Bà thực hiện nhiều phép màu, giúp dân chống quân xâm lược. Bà trở thành một lãnh tụ của nhân dân và thậm chí bà còn tranh đấu với vua chúa. Do đức hạnh của bà, nhân dân đã lập đền thờ bà. Đền Sòng tỉnh Thanh Hóa. Bà đã được thánh hóa và trở thành một vị Thánh Mẫu quan trọng nhất và một hình ảnh mẫu mực cho phụ nữ Việt Nam.